Арча төбәгенең эпиграфик истәлекләре

    Марсель Әхмәтҗанов

    . . . . (бер-ничә юл югалган) . . . .
    хи белешмә кирәклеге дә сизелеп тора. Шунлыктан берничә җөмлә белән генә булса да тарихи мохитне күрсәтүне кирәк таптык.

    Ташлардагы һәр текстның яртысыннан артыграк өлеше Коръән аятьләреннән тора, алар нигездә кабатланып килә­ләр. Язмабызның популяр рәвештә булырга тиешлеген күз алдында тотып, каберташ язмалардагы текстларның тарихи якларын гына күрсәтү кулай булыр дигән фикергә килдек.

    Алтын Урда дәвере

    Болгар дәүләте 1236 елдан соң Алтын Урда дәүләтенең бер үзәк өлешенә әверелеп, «Болгар олысы» буларак атала башлый. Олыс башына җирле аксөякләр һәм татар хан­нарының кардәшләре булган бикләр (бәкләр), солтаннар куела. XIII гасырда Болгар олысында Бураш бик, ә XIV гасырда Булат Тимер бик, Хәсән солтан, Мөхәммәт солтан, Габдулла хан кебек шәхесләрнең идарә иткәнлекләре мәгъ­лүм.

    Болгар дәүләте Алтын Урдага корал көче белән кертел­гән булса да, әлеге вакыйганың нәтиҗәсе соңыннан шактый уңай якка үзгәрә. XIII гасырның 70—80 нче елларына Бол­гарның икътисады аякка баса. Урта Идел буйларында шәһәр­ләр күтәрелә, акча, ювелир хәзинәләре туплана, чын сәнгать үрнәкләре булган каберташлар куела башлый.

    Бату хан гаскәре белән Болгар җирен яулап алса да, андагы болгарлар кырылып бетмәгән, монголлар да килеп утырмаган. Болгар җирендә куелган каберташлар чама бе­лән 1360 нчы елларга кадәр болгар телендә язылганнар. Зөя елгасы буйларыннан Уфа шәһәренә һәм Вятка (Нократ) шәһәреннән Самара өлкәсенә кадәрге җирләрдә болгар те­лендәге ташлар куелган. Борынгы болгар теле үзенчәлек­ләренең югала бару процессы бөтен Алтын Урдада дәүләт теленең татар теле булуы белән бәйләнгән.

    Шушы дәверләрдән Арча төбәгенә кергән Иске Ашыт авылы кырында да болгарлардан ике каберташ сакланган. Алар галим Һарун Йосыпов тарафыннан табылып укылган­нар.

    Иске Ашыт

    1 нче таш

    Борынгы текст: «бакый ахирәт йатуы тарих җийа­ти җүр әл сикир җал, зөлкагьдә айых ун сикир кун әти, җийати кун әти...»

    Тәрҗемәсе: «бакый ахирәттә ятуы тарих җиде йөз илле сигезенче ел, зөлкагъдә аеның унсигезенче көне иде, җиденче көне иде...»

    Әлеге язулы каберташ һиҗри 757 ел, милади хисап белән 1357 елның 3 ноябрендә вафат булган болгар кешесе кабере өстенә куелган.

    2 нче таш

    Борынгы текст: «Болгар Тотай улы Салих зийарти, Рәхмәтуллаһи галәйһи рәхмәтән васигатән. Фани дөнйаран бакый ахирәти йатуы... тарих җийати җүр... үч җал... ... билех кун әти».

    Тәрҗемәсе: «Болгар Тутай улы Салих зияраты. Аның өстендә Аллаһе тәгаләнең киң рәхмәте тор­сын. Фани дөньядан бакый ахирәткә ятуы тарих җиде йөз... өч җыл......бишенче көн иде».

    Бу таш һиҗри 7...3 ел, милади 13...3 елда вафат булган кеше кабере өстенә куелган.

    Казан ханлыгы дәвереннән калган борынгы зиратлар

    1. Иске Ашыт

    Бу типтагы борынгы зиратлар Арча төбәгендәге күп кенә авылларда мәгълүм. Аерым алганда, Иске Ашыт авы­лы кырында Казан ханлыгы дәвереннән калган зиратта өч каберташ сакланган. Ул ташларны 1927—1928 елларда атак­лы татар галиме Гали Рәхим табып, язуларын күчереп алган. Ташъязмаларның сакланышы начар булып, берсенең генә куелган елы таныла. Анда татар телендә «Тарих тукыз йөз кырыкда...», «Тикәң», «Күрермең дөньяны вәйран (ба­ры)», «бакый ирмәс юк (карары)» дигән сүзләр генә саклан­ган. Бу таш милади ел исәбе белән 1533 елда үлгән кеше кабере өстенә куелган. Анда Казан ханлыгы дәверендәге каберташ язмаларында еш очрый торган «бу дөньяда бар да бетә, бернәрсә дә мәңгелек түгел» мәгънәсендәге шигырь юлы китерелә. Язмадагы «Бикәҗ» исеме—кабернең татар югары катлавыннан булган дәрәҗәле хатын-кызга нисбәт­лелегенә дәлил.

    Казан ханлыгы дәвереннән Иске Ашыт авылында сак­ланган башка ике ташның язулары танылмый.

    2. Түбән Оры

    Казан ханлыгы дәверенә караган каберташны Гали Рә­хим тапкан. Ташъязма тулы түгел.

    Борынгы текст: «Һәза мәгъбәрән мөнәвәрәи солта­нел-гали, тарих тукыз йөз... Бу ләүхәне хәлале... бина кылды...»

    Тәрҗемәсе: «Бу нурлы кабер бөек солтанныкы. Та­рих тугыз йөз... Ташны хатыны... куйдырды...»

    Хәзерге   хисап   (милади)   белән   санаганда   каберташ 1530—1550 еллар арасында куелган.

    3. Арча станциясе

    Арча тимер юл станциясенең көньягында Казан ханлыгы дәвереннән калган каберташлар сакланган зират булган. Картларның әйтүенә караганда әлеге ташларның (6—7 да­нә) күбесе чүп-чар астында калган. Аларның берсе мәчет халкы тарафыннан станциянең татар зиратына күчерелгән. Әлеге таштагы язуларның сакланышы начар, шулай да «тарих тукыз йөз иллик...» дигән сүзләрне укып була. Димәк каберташ Арчада 1542—1550 еллар арасында вафат булган кеше каберенә куелган. Ул чорларда Арча каласы Арча юлының (даругасының) административ үзәге булган.

    4. Иске Иябаш

    Авыл кырындагы урман полосасы янында Казан хан­лыгы дәвереннән калган зират бар. Анда җәмгысы биш каберташның ватыклары саклана. Аларның берсендә һиҗ­ри 935 ел датасы укыла. Бу хәзерге (милади) исәп белән 1528 елга туры килә. Борынгы риваятьләр, легендалар буенча Казан ханлыгы дәверендә ул җирләрдә җиде мәчетле Миһер­бан авылы булган.

    5. Иске Масра

    Авыл янындагы кыр читендә Казан ханлыгы дәверенә караган иске зират бар. 1976 елда анда язу-билгеләре булган биш каберташ саналды. Аларның күп өлешләре җимерек иде. Бер ташта «тарих тукыз йөз... алтыда» дигән сүзләр укыла. Димәк зират XVI гасырның беренче яртысында бар­лыкка килгән. Икенче бер ташның артында «Бу ләүхәне хәлале... солтан бина кылды» һәм өченче ташта «углы» дигән сүз генә сакланган.

    Басып торган зур гына бер каберташта Коръән сүзләрен­нән соң «тарих тукыз йөз кырык алтыда» дигән юл укыла. Хәзергечә (милади) хисап белән бу дата 1539—1540 елларга туры килә.

    6. Наласа

    Авыл урамының зиратка якын булган очында ике борын­гы каберташ сакланган. Аларның язулары укылмый, бизәк­ләре буенча XVI гасырның беренче яртысында куелганлык­лары аңлашыла.

    7. Иске Кишет

    Авыл болынында иске зират өстеннән алынган кабер­ташлар ята. Язулары бозылган, бизәкләре буенча Казан ханлыгы дәверенә карыйлар.

    8. Түбән Мәтәскә

    1 нче таш

    Борынгы текст: «...тарих тукыз йөз кырык сигездә Кунак Хуҗабай углы Җийан Хуҗа у... барганда кяфер кулындин шәһид булды...»

    Каберташ хәзерге (милади) хисап белән 1541—1542 елда куелган.

    2 нче таш

    Борынгы текст: «...тарих тукыз йөз кырык сигездә Кунак Хуҗабай углы Аман Хуҗа узганда-барганда кяфер кулындин шәһид булды...»

    Әлеге каберташлар 1541 елда русларның Казан ханы Сафа Гәрәйгә каршы фетнәдә катнашып, Казан җиренә сугыш белән килгәнлекләре фактын күрсәтә.

    Фәнни әдәбиятта моннан тыш Кадрәк, Казиле, Кишмәт, Югары Аты, Урта Аты, Югары Курса авылларында да Казан ханлыгы дәвереннән калган зиратлар, каберташлар булуы хакында мәгълүматлар бар. Кызганычка каршы, әле­гә алар өйрәнелмәгән.

    XVII гасыр каберташлары

    Казан ханлыгы яулангач Арча каласы һәм аның тирә-ягындагы авыллар да туздырыла. Мәдәният-сәнгатькә зур зыян салына. Татарларга металл һәм таш белән бәйле эшләр тыела, халык талана. Бу хәл XVII гасыр буенча да дәвам итә. Шунлыктан Арча ягында XVII гасырдан калган язулы ташлар әлегә ике җирдә генә билгеле.

    1. Түбән Мәтәскә

    Бу авылда Казан ханлыгы дәверендә куелган ике кабер­ташның текстлары алда китерелде. Түбән Мәтәскә — XVI гасырдан соң XVII гасыр башында ук татар кабер ташы куелган бик сирәк урыннарның берсе.

    Борынгы текст: «...тарих мең ел узыб йегерме сигез­дә мөбарәк рәҗәб аенда ирде. Мамай углы Камашга Аллаһу тәгаля рәхмәт кылсын. Амин, раббел-галә­мин, хәлале Каракайга Аллаһу рәхмәт кылсын. Амин».

    Ташның куелу вакыты милади хисап белән 1619 елның июнь-июль айларына туры килә.

    2. Кәче иле

    Авылның Казан — Арча юлы кырындагы зират коймасы буенда ук XVII гасырдан калган, күп кенә юллары бозылган кабер ташы саклана.

    Борынгы текст: «...тарих мең дә туксан алтыда ирди Корбан углы Сарбай түрәләргә, бар иле иле-халайык­га рәхимле ирди, үз вакытында бу билгене ирәнләрдин дога өмид (өчен куйды)».

    Милади ел исәбе белән 1685 елга туры килә. Кече иле каберташы үзенең чагыштырмача зур мәгъ­лүматлы тексты белән кызыклы.

    XVIII гасыр каберташлары

    Хәзерге Арча төбәгендә XVIII гасырдан калган кабер­ташлар сакланмаган. Әлбәттә, алар булган. Ләкин татар халкының XVIII гасыр дәвамында коточкыч рәвештә тала­нуы, өзлексез баш күтәрүләр борынгыдан килгән гадәтләр­не кысуга китергән. Арча төбәгендә XVIII гасырда Түбән Оры авылында китаплар күчереп язу остасы Габдеррәзак Алма абыз углы кабере өстенә таш урнаштырылган булган. Ул каберташ ватылып, аның өстенә яңа бер таш язып куелган.

    Аның тексты: «Һәза мәркадел-шәриф галим гала фа­зыл дамелла Габдеррәзак Алма абыз углының төр­бәседер мөддәт гомрендә 90 Коръән йазуы илә мәш­һүрдер...»

    Тәрҗемәсе: «Бу нурлы кабер, бөек галим акыл чыга­нагы дамелла Габдеррәзак Алма абыз углының төр­бәседер. Ахирәт гомерендә 90 Коръән күчереп язуы белән мәшһүрдер».

    Габдеррәзак Алма абыз углы — XVIII гасырның беренче яртысында яшәгән шәхес. Аның заманында татарның кита­бы кулъязма күчерүчеләр тарафыннан тудырылган, Габдер­рәзак хәзрәт — шундый мөхтәрәм затларның берсе.

    XIX гасыр каберташлары

    XIX гасыр халкыбыз тарихында иң тыныч дәверләрнең берсе була, көчләп чукындыру басыла; мәгърифәт, сәүдә, һөнәрчелек, сәнгать үсү өчен мөмкинлекләр туа, татар хал­кы кулында мал туплана башлый. Арча төбәгенә кергән татар зиратларында матур бизәкләр, язулар белән нәкыш­ләп эшләнгән каберташлар куела. Алар аеруча сәүдә (Түбән Оры, Яңа Кенәр, Иске Кенәр, Яңа Тазлар яки Байкал) үзәкләрендә, мануфактуралы һәм мәгърифәтле Кышкарда, атаклы мәдрәсәле Ташкичүдә мәгълүм. Башка авылларның зиратларында XIX гасырның икенче яртысында куелган каберташлар очраштыргалый.

    1. Яңа Тазлар (Байкал)

    Авыл зиратында борынгы татар традициясе буенча ко­рылган, кирпечтән эшләнгән зур дөрбә калдыклары да сакланган.

    1 нче таш

    Текст: «Тарихы гарәбия бең дә ике йөз кырык икенче елда җөмадиәләүвәлдә, галим фикъһия Монасиб мел­ла Муса углы дарел-ахирәтә интикаль кылды. Алла рәхмәт кылсын. 1826 сәнә румийә».

    Искәрмәләр: Җөмадиәләүвәл — ай елының бишенче ае. Галим фикъһия — ислам законнары фәне буенча галим. Дарел-ахирәтә — үлгәннән соң яши торган мәңгелек дөньяга.

    2 нче таш

    Текст: «Румийә сәнәи 1837 нче ел, рамазан шәрифнең әүвәл көнендә Мохәммәдша бине Габденасыйр 18 йә­шендә нәкыль итте. Нур Аллаһу тәгалә а кабер».

    Искәрмәләр: Румийә сәнәи — хәзерге, руми ел исәбе буенча. Нәкыйль итте — күчте (үлде). Нур Аллаһу тәгалә а кабер — Аллаһының нуры каберенә иңсен.

    3 нче таш

    Текст: «...вә сахибе әл-мәркад Габдерахман бине Фәй­зерахман бине Габделгаффар әл-Түнтәри казый...»

    Искәрмә: Вә сахибе әл мәркад — һәм кабер иясе.

    4 нче таш

    Текст: «...тарих мең дә ике йөз илле бишенче ел, рамазан шәрифнең 22 көнендә Габденасыйр Гомәр углы 55 йәшендә дарел-фанадин дарел-баная нәкыль итте».

    Искәрмәләр: Рамазан шәриф — ай елының тугызын­чы ае. Дарел-фанадин дарел-бакая нәкыль итте — фани дөньядан мәңгелеккә күчте.

    Каберташның куелу вакыты милади (руми) хисап белән 1838—1839 елларга туры килә.

    5 нче таш

    Текст: «...тарих мең дә ике йөз илле бишенче ел, рабигыләүвәлнең... Габденасыйр хәлале Мәхүбҗамал Габдерәшит кызы 28 йәшендә...»

    Искәрмә: Рабигыләүвәл — ай елының өченче ае.

    Каберташ милади (руми) хисап белән 1838 елда куелган.

    2. Яна Кенәр

    1 нче таш

    Текст: «Әлхөкем Аллаһу, мөтәвәффи Мөхәммәтҗан мәрхүм Габдерәхим улы Исхаков, румийә 1822 елда 1 нче июньдә 82 яшендә дарел-фанадин рих­ләт...»

    Искәрмә: Әлхөкем Аллаһу — Аллаһ хөкеменә. Мө­тәвәффи — үлгән. Рихләт — күчте.

    2 нче таш

    Текст: «Һәза мәркади Сәйфулла бине Фәйзулла әл-Болгари каръяи Яңа Кенәри 1822 нче сәнәдә җәүзәсен­дә 53 яшендә вафат.

    Искәрмә: Җәүзә — сирия гарәби кояш календаренең бишенче ае — май.

    3 нче таш

    Текст: «...румия 1856 сәнәдә үктәбер 19 нда, һиҗри 1272 сәнә Яңа Кенәрнең хәзрәти ишан мелла Габ­дерәшит бине Сәгыйт бине Йәрмәк 63 яшендә дарел-бакая рихләт».

    4 нче таш

    Текст: «...Мәрхүмә Мәрхәбә Габденасыйр кызы Әбел­хәйер җәмәгате румийә илә 1855 нче елда, 1 июльдә 60 яшендә дарел-фанадин интикаль әйләде».

    5 нче таш

    Текст: «Румийә илә 1861 нче һиҗрийә илә 1284 нче (сәнә) Шәмсеҗиһан мелла Исхак бине мелла Габ­дерәхим Исхаков углының...»

    6 нчы таш

    Текст: «Һиҗри 1300 нчедә рабигыләүвәлнең 4 йәүмен­дә хаҗи Мөхәммәдкамал бине Исмәгыйль бине Ис­хак... руми 1883...»

    3. Кышкар

    1 нче таш (Наянгуш зираты)

    Текст: «Әл-мәрхүмә әл-мәгъфүр Сәгыйдә бинте Исмәгыйль вәзәүҗәи Габделфәйез әл-Кышкари 1818 сә­нә җәдидә».

    Тәрҗемәсе: «Мәрхүмә атаклы Сәйдә Исмәгыйль кызы Габделфәйез Кышкари хатыны яңа 1818 елда (вафат)».

    2 нче таш (Кышкар зираты)

    Текст: «Румия 1857 рамазан шәрифнең 2 йәумендә, 70 йәшдә Габделгаффар бине Габделваһаб вафат әйлә­де».

    Искәрмә: Йәүмендә — көнендә.

    4. Түбән Оры

    1  нче таш

    Текст: «Ибраһим бине Давыт мәркадедер. 72 яшендә вафат улмышдыр. Румийә илә 1832 нче йыл июннең 21 нче йәүмендә. Аллаһу... тәгаләи».

    2  нче таш

    Текст: «...Ор карыйәсендә мәрхүм Габделгафур Габ­делхаликъ улы вафат булды 75 йәшендә 1851 нче сәнәдә гыйнварда...»

    3  нче таш

    Текст: «Васыйәтем будыр әүләдләремә. Дәхи ихван­нарыма, дамадларыма. Кәрәм әйләп догада идеңез йад. Тасдыйклә кылыңыз рухымы шад. Газиз җирең­нең кадрен беләсез. Бу мәнзил йарагын анда кыласыз. Безгә Коръән укырга монда, тел юк. Тасдыйк мәһам вирергә кулда пыл юк. Уйан-буйан бакыб дога көтәр­мез, хәйер ихсан дәхи өмид итәрмез. Хәбибҗамал Муса кызы һәм Муса зәүҗәсе илле өч йәшендә 1858 сәнә.

    Искәрмәләр: Әүләдләремә — нәселемә. Ихваннары­ма — кардәшләремә. Дамадларыма — кияүләремә. Кәрәм әйләп — киң күңелле булып. Идеңңез йад — искә алыгыз. Тасдыйклә — дөреслек белән. Мән­зил — бу урында «кабер» мәгънәсендәге сүз. Мә­һам— сәдака. Пыл — бакыр акча. Ихсан — ярдәм.

    4  нче таш

    Текст: «Румийә илә 1864 нче йылда 12 нче майда, гарәбийә илә 1287 нче йылда маһи зөлхиҗҗәнең 17 нче йәүмендә Бибизәбидә Хәмид кызы Мәхмүд Габ­дерахман улының зәүҗәсе 68 йәшендә шинбә көн мәдфүн улды бу кабернең мәркадидә. Вә Аллаһу тәга­лә гарыйк рәхмәт әйләгән иде».

    5  нче таш

    Текст: «Бу кабер хәлләрен сагышлайасыз. Безгә Ко­ръән укып багышлыйсыз. Тарих румийә илә 1898 сәнә фибрал 25 нче йәүмендә Йугары Шашының Бибизөһрә Сафиулла кызы, Нигъмәтҗан Корбангали углының хәлали 60 йәшендә шинбә көн дәфен иделде».

    Искәрмәләр: Йугары Шашы — Әтнә төбәгендәге авыл. Дәфен ителде — күмелде.

    6  нчы таш

    Текст: «...әл-мәрхүм Сөләйман Ибраһим улының мәр­кадидер. Тарих Һиҗрийә 1274 нче елда зөлхиҗҗәнең 15 йәүмендә... Тарих румийә 1858 йылда 15 нче ийүл­нең...»

    Искәрмә: Зөлхиҗҗә — мөселман ай елының уникен­че ае.

    5. Наласа

    1 нче таш

    Текст: «Әл-хөкем Тәгаләи Наласа карийәсендә има­мел-галим вә әл-гамил мелла Салих бине Әбелхәйер 1885 нче сәнә, июнь 5 ндә маһи рамазанның әүвәлге җомгасында 58 яшендә...»

    Искәрмәләр: Вә — һәм. Әл-гамил — хезмәтче. Маһи рамазанның — рамазан аеның.

    6. Кәче иле

    1 нче таш

    Текст: «Бихөкем Аллаһу тәгалә Бибигайшә Мәхмүт кызы Гыйззәтулла зәүҗәсе 1898 нче йылда, нуйәбердә 55 йәшендә вафат... Кабрем заир улып әхвалемә идән нәгяһ. Рухыма кылсын дога вә хәлемдин улсын агяһ!»

    Искәрмәләр: Заир улып — күрешергә килеп. Идән нәгяһ — вакытсыз иткән. Агяһ — хәбәрдар.

    7. Күлтәс

    Текст: «Мөхәммәд рәсүл Аллаһ. Нурмөхәммәт бине Таһир Күлтәс карйәсендә күп сәнә имамәт итеп, 63 йәшендә миладийә 1884 беренче май вә Һиҗрийә 1301 16 нчы рәҗәбтә вафат уларак мәдфүн».

    Искәрмә: Бу кабердә татар галиме Шәмсетдин Күл­тәсинең әтисе җирләнгән.

    8. Мәмсә

    Текст: «...Галәмәтдин морадым бер догадыр. Бу көн бәңа икән йарин сиңадыр...»

    9. Яңа Ашыт

    1 нче таш

    Текст: «...Гыйбадулла Сәгыйть улы миладийә илә дикәбердә 44 йәшендә дарел-бакая күчте».

    10. Яңа Кырлай

    1 нче таш

    Текст: «...1895 нче йылда 3 нче априлдә Йаңа Ийаба­шы авылының Ибраһим җәмагате Гаишә Фәтхулла кызы 70 йәшендә вафат булды. Аллаһу тәгалә рәх­мәт әйләсен».

    11. Курса

    Текст: «...Һиҗри илә 1305 нчедә рамазан шәрифнең 29 нда Йәдгәр иленең хаҗел-хәрамин Нигъмәтулла бине Габдулла Курсада игътикафдә 70 йәшендә шинбә көн дарел-бакайа васыйл улып рамазан шәрифнең 30 нда мәдфун улды. Румийә илә 1888 нче сәнәдә майның 29 нда мәдфүн. Гомернең узганын сагышлайасыз. Без­гә Коръән укып багышлайасыз! Бу көн бәңа икән, йарин сәңадыр».

    Искәрмәләр: Игътикафдә — тукталып торганда. Ва­сыйл — ирешүче.

    XX гасыр башында куелган каберташлар

    1. Ташкичү

    1  нче таш

    Текст: «Рәхмәте Аллаһ әл-галим, әл-фазыйл мелла Галәэтдин бине мелла Баһаветдин әл-Мәрҗани руми 1908 нче, 17 април 68 йәшендә-дарел-бакая рихләт әйләде».

    Искәрмә: Әлеге каберташ татар язучысы Мәхмүт Галәүнең әтисе, Шиһабетдин Мәрҗанинең энесе ка­бере өстенә куелган.

    2  нче таш

    Текст: «...1902 нче йылда, 14 нче апрельдә Казан өязе Ташкичү авылының Әхмәтҗан Халит углы бу фана дийарендә 75 йыл гомер кичереп гакыйбәт...»

    Искәрмәләр: Фәни дийарендә — фани дөньяда. Га­кыйбәт — ахырында.

    3  нче таш

    Текст: «Галәмәтдин морадым бер догадыр. Бу көн миндә икән йарин сиңадыр. Шаһиәхмәт Шаһимкрдән углының мәркадедер».

    Искәрмә: 1921 елда куелган каберташ кисәге.

    2. Түбән Оры

    1  нче таш

    Текст: «Углы бина кылдырды. Буны йазмакдан мора­дым догадыр. Бу көн бәңа, йарин сингадыр. Тарих румийә илән 1911 йылда 23 найәбердә, 67 йәшендә Хөсәйен Хәсән углы дарел-фанадин дарел-бакайа рих­ләт әйләде».

    2  нче таш

    Текст: «Һәза сахибел-кабер Казан мещаны Әхмәтҗан Мәхмүт углы Рафикоф 1909 нчы елда 23 декабрь 77 йәшендә мәдфүн».

    Искәрмәләр: һәза сахибел-кабер — бу кабер иясе. Мәдфүн — күмелде.

    3. Симетбаш

    1 нче таш

    Текст: «Әлхөкем Аллаһ Руми 1913 сәнә фибрал 17 дә һиҗри 1332 сәнә рабигыл әүвәл 23 дә Симетбашы­ның Мөхаррәм Мозаффар углы 67 йәшендә...»

    Әлбәттә, Арча төбәгендәге язулы кабер ташлары юга­рыда бәян ителгәннәр белән генә чикләнми, алар йөзләр меңнәр белән исәпләнә. Бу хезмәт бер кешенең үз ихтыяры белән егерме елдан артык дәвердә туплап килгән мәгъ­лүматларының кечкенә бер өлешен тәшкил итә һәм хал­кыбызның рухи-мәдәни мирасы белән таныштыру юлында бер адым буларак бәяләнә ала.

    Марсель Әхмәтҗанов

    Арча төбәге тарихы (История Арского края) китабыннан. - Казан: Татарстан кит. нәшрияты, 1996.


Rambler's Top100 http://tashlar.narod.ru/ , 2007
Hosted by uCoz