XIX. Рыс авылы зираты

№ XIX-1 Тутач Сака улына куелган таш. 1681 ел.

Бу таш хәзерге вакытка сакланмаган. Элек Рыс авылы зиратының коймасы буендарак яткан бу таш су төбенә мәңгелеккә киткән. Чөнки авыл зираты урынын елдан-ел су ашап, ул ишелеп бара. Әле су баскач та (1980 нче еллар ахырында) бу ташны күрүчеләр булса да, соңгы елларда инде аны юкка чыккан диделәр.

Рыс авылы су төбендә калганчы аның зиратындагы бу ташны 1977 елның 5 августында галим Марсель Әхмәтҗанов өйрәнгән, фотога төшергән һәм текстын язып алган. Ул мәкаләләрендә һәм китапларында бу ташны да телгә алып килде.

Марсель абый ташның фотосын һәм үзе күчереп алган текстын бу җыентыкка кертү өчен безгә бирде. Ташның фоторәсеме һәм тулы тексты беренче мәртәбә басыла.

Алгы ягында (күпертмә язулы):

М.Әхмәтҗанов бу кабер ташына исеме язылган Тутач Сака улын мәшһүр Кара бик нәселенеке булырга тиеш диде. Тарихи шәхес Кара биктән таралган нәселләрнең электән килгән шәҗәрәләрен өйрәнеп М.Әхмәтҗанов күп мәкаләләр язды һәм китаплар чыгарды.

Кара бик шәҗәрәсенең бер тармагыннан таралган нәселләр Әгерҗе төбәгенең Исәнбай, Иске Эсләк, Үтәгән һ.б. авылларында тупланып яшәгәнлеге билгеле. XVII гасырда Нократтан килеп Рыс авылын нигезләүчеләр дә шул ук Кара бик нәселе татарлары булган.

Рыс авылындагы кабер ташының иясен М.Әхмәтҗанов Кара бик нәселенеке булырга тиеш дигәндә, күрәсең, шул нәселдәге Сака улы Тутайны күздә тота торгандыр. Чынлыкта да, Кара бик нәселе шәҗәрәсеннән Борнаш исемле затның XVII гасырда яшәгән улы Сака, аның улы Тутай булганлыгы билгеле. Аларның исемнәре архив документында да теркәлгән. Мәсәлән, 1679 елгы русча архив документында Эсләк авылында яшәгән «Тетюй Сакин» исеме телгә алынган. Әмма ул кеше, архив мәгълүматларыннан күренүенчә, 1700 елда да исән булган әле. Шунлыктан аның һәм Рыс авылы кабер ташында язылган Тутач Сака улының, исемнәре бик охшаш булуына карамастан, икесе бер үк кеше түгеллеге аңлашыла.

Әгерҗе төбәгенең ташъязма истәлекләре - Эчтәлек