 |
| |
I. Әгерҗе шәһәре зираты№I-1* Сәүдәгәр Габдулла хаҗига куелган таш. Алгы ягында (уйма язулы):
2) бисмилләһир-рахманир-рахим 3)... Арткы ягында:
2) мөтәваффа сәүдәгәр Габдулла 3)... Үлчәмнәре: 66 х 46 х 8 * XIX г. ахыры — XX г. башында куелган комташ. № I-2 Мөхәммәдҗан Мөхәммәдәмин улына куелган таш. 1889 ел. Алгы ягында (уйма язулы):
2) Мөхәммәдҗан Мөхәммәд- 3) -әмин угылы вафат булды 1889 4) 6 нчы гыйнварда 68 йәшендә 5) даре гокъбәйә сәфәр кылды 6) нәүвәрә Аллаһы мәркадиһә амин Үлчәмнәре: 63 х 30 х 13 № I-3* Хуҗа... Әхмәдгали улына куелган таш. Алгы ягында:
2) бине Әхмәдгали 3) ... 3 * XIX г. ахырында куелган комташ, ватылган. № I-4 Хаҗи Мөхәммәд мулла Фәхреддин улы Мостафинга* куелган таш. 1904 ел. Алгы ягында (уйма язулы):
2) әл-хаҗ имам мулла Мөхәммәд ибне әш-шәйхе 3) Фәхреддин бине Мостафа Әгерҗедә 4) 34 сәнә дәрес әйтеп миладийә 5) 1904 нчедә 25 мартта 66 6) йәшендә вафат булды 26 сында җомга көн 7) ошбу кабердә дәфен иделде Аллаһының 8) киң рәхмәтенә ирешкәй иде Арткы ягында:
2) соңында ун ел микъдары 3) Бохарада тәхсыйле гыйлем кыйлган 4) 1869 нда кайтып байтак кына имам 5) вә мөдәррис һәм мөәзиннәр йитешдергән 6) аз сүзле, вәкарьле, күркәм 7) холыклы диндә мокаййәд бер фазыйль иде Уң ягында:
вертикаль буенча:
2) рухына бер йад итеп кыйлсаң әгәр изге дога Сул ягында:
вертикаль буенча:
2) йаздырдым мәрхүмнең угылы имам мулла Сабирҗан Үлчәмнәре: 144 х 42 х 30 * Бу ташның фоторәсеме беренче мәртәбә «Әгерҗем — йөрәк җырым» (Казан, 2004) китабының 75 битендә басылды. Мөхәммәт хәзрәтнең үзе һәм әтисе турында тарихчы Ризаэтдин Фәхретдиннең күренекле шәхесләр һәм укымышлы затлар турындагы «Асар» хезмәтендә язылган (13 кисәк, 344-347 битләр). Китапның шул өлешен күчереп китәбез. «Фәхретдин бине Мостафа бине Рамазан бине Нияз. 1862 елда 64 яшендә Мәдинәи мөнәүвәрәдә вафат булып «Җәннәте бакыйг»та җирләнде. Әхмәт, Мөхәммәт, Әхмәтясәви, Хәсәнбасрый исемендә уллары калды. Тифлис (ягъни Кавказ) Диния нәзарәтендә мөфти булган Таҗетдин Мостафа улы әл-Әшнәки белән бертуган иде. Остазлары: Габделкәрим бине Сәгыйть әл-Казаный, Габдулла бине Яхъя әл-Чиртүши. Насретдин бине Зәйнәш әл-Калмакый даирәсендә махсус белем алып, ишанлыкка рөхсәт алган. Лаеш өязе Кече Әшнәк авылында дөньяга килеп, Сарапул өязе Әгерҗе авылында имам вә мөдәррис булып гомер кичерде. Белеме, диндарлыгы, намуслылыгы һәм мәгърифәте белән шөһрәтле иде диләр. Сөйләүләренә күрә, Әгерҗе авылының мәшһүр сәүдәгәрләреннән Әхмәди исемле зат Мәчкәрә авылына барып, Габдулла бине Яхъя әл-Чиртүши хәзрәтләреннән үз авылына имам булырга лаек бер шәкерт сораган. Габдулла хәзрәт: «Шундый шәкерт сорап килгәнсең, ә үзеңнең тырышлыгың никадәрле, нинди фидакярлек итәчәксең?!.» — дип сорагач, Әхмәди бай: «Хәзрәт, мәчет төзетдем, мәдрәсәләр салдырдым, имам өчен йорт хәзерләдем. Әгәр дә имам булачак кеше кабул итсә — бер кызым бар — аны да кияүгә бирермен!» — дип җавап биргән. Габдулла хәзрәт тә: «Бу кадәр тырышлык аз түгел, алайса Фәхретдин Мостафа улы дигән шәкертемне сезгә җибәрермен,» — дип вәгъдә биргән һәм вәгъдәсен тотып Әгерҗе авылына җибәргән. Фәхретдин Әгерҗегә килгәч шул байның кызына никахланган. Мөхәммәт белән Әхмәт исемле уллары шул хатыныннан... Исемнәре атап кителгән Әхмәт белән Мөхәммәт — һәр икесе Бохарада укып, Әгерҗедә аталары мәчетендә имам булганнар иде... Мөхәммәт зур мәдрәсәләр тотып күп шәкерт туплаган... Мөхәммәт 60 яшендә 1904 елда 25 мартта вафат булды. Әхмәт исә берничә еллар элек вафат иткән иде. Һәр икесенең каберләре Әгерҗедә...» (Р.Фәхретдин. Асар. 2 җилд, 13 җөзъэ. — Оренбург, 1907. — 344-346 битләр; текстның теле җиңелләштерелде). Мөхәммәт хәзрәт Әгерҗенең 2 нче Җамигъ мәчетенә имам итеп 1870 елның 18 маенда расланган була. Аның Бохарада белем алуына нисбәт итеп халык телендә үзе «Бохарый хәзрәт» дип һәм мәдрәсәсе «Бохарый мәдрәсәсе» дип йөртелгән. Ижау шәһәрендә имам булып торган данлыклы Галимҗан мулла (1892-1964) үз истәлекләрендә Мөхәммәт Фәхретдин улын телгә алган. Ул истәлекләр «Иж шәһәре татарлары тарихыннан» (авторы — Р.Мәрданов, Казан, 2006) китабында басылды. Шунда ук Мөхәммәт хәзрәтнең кабер ташы рәсеме дә бирелде. Әлеге таш үзенең күләме буенча Әгерҗе районындагы эпиграфик ядкәрләрнең иң зурысы. № I-5 Мөхәммәдсадыйк хажи Габделгалләм улына куелган таш. 1899 ел. Алгы ягында (күпертмә язулы):
2) йа вакыйфән бикабри мөтәфәккирән би-әмри 3) күнтү мисликә бил-әмси 4) тәсайир гадән әнтә би-мисли 5) әрҗү мин карый әд-дога Әгерҗе 6) хаҗел-хәрәмәйн Мөхәммәдсадыйк бине 7) Габделгалләм һиҗрийә 1316 сәнәдер маһы 8) зөлкагьдә* бу мәкамдә мәдфүн 9) кәтәбәһе Миңлегалим 10) бине Мөхәммәдсадыйк 11) әл-Чистайи Үлчәмнәре: 126 х 37 х 19 * Һиҗри 1316 елның зөлкагьдә ае милади ел исәбе буенча 1899 елның мартына туры килә. № I-6 Нәбиулла Әхмәдгәрәй улына куелган таш. 1913 ел. Алгы ягында (уйма язулы):
2) көлли нәфсин заикател-мәүт 3) хатты бакый вә гомре фани 4) әл-габде гасый вәр-раббе гафи 5) әл-мәдфүн һәзиһил-кабер Нәбиулла 6) Әхмәдгәрәй угылы 1913 сәнәдә 7) 49 йәшендә вафат булды 8) иннә лилләһи вә иннә иләйһи раҗигун Үлчәмнәре: 68 х 33 х 11 № I-7 Хәбибрахман мулла Габдеррәфыйк улына куелган таш. 1924 ел. Алгы ягында (уйма язулы):
2) Хәбибрахман мулла 3) Габдеррәфыйк [у]гылы 4) мәрхүм Әгерҗе авылында 5) 25 ел мөгаллимлек итде 6) дийанәте берлә мәсләкендә 7) дәвам итеп шул йулда 8) үзене фида итде 9) 1924 сәнә гыйнвар берендә Сул ягында:
Үлчәмнәре: 80 х 31 х 12 № I-8 Фәхриҗиһан Габделваһһаб кызына куелган таш. 1911 ел. Алгы ягында (уйма язулы):
2) һуәл-ләзи әл-хәйи лә йәмүт 3) әл-хатты бакый вәл-гомре фани 4) әл-габде гасый вәр-раббе гафи 5) сахибәтел-кабер Фәхриҗиһан Габделваһһаб 6) кызы 1911 сәнәдә 7) 20 агустта ... 8? [йәшендә] 8) вафат булды 9) Аллаһүммә әҗгалә кабриһа 10) рәүзат мин рийазил-җәннәт 11) калү иннә лилләһи вә иннә иләйһи раҗигун Үлчәмнәре: 66 х 28 х 14 № I-9 Өч кешегә уртак: Бәһаведдин Габделханнан улына (1909 елда вафат), Басрый Бәһаведдин улына (1910 елда вафат), Хисамеддин Бәһаведдин улына (1910 елда вафат) куелган таш. Алгы ягында (уйма язулы):
2) җәлли җәляли 3) лә иләһә иллә Аллаһы Мөхәммәд рәсүлуллаһ 4) әл-хатты бакый вәл-гомре фани 5) әл-габде гасый вәр-раббе гафи 6) бу өч кабернең ияләре әүвәл 7) Бәһаведдин Габделханнан угылы 8) 1909 сәнәдә 65 йәшендә 9) вафат булды икенче Басрый 10) Бәһаведдин угылы 1910 сәнәдә 11) 26 йәшендә вафат булды 12) өченче Хисамеддин Бәһа- 13) -веддин угылы 1910 сәнәдә 22 14) йәшендә вафат булды Үлчәмнәре: 82 х 32 х 12 № I-10 Әхмәдшакир Әхмәдзакир улына куелган таш. 1909 ел. Алгы ягында (уйма язулы):
2) Аллаһы вә әшһәдү әннә Мөхәммәд 3) габде вә рәсүлүһү йа вакыйф 4) би-кабри мөтәфәккирән би әмси күнтү 5) мисликә тәсайир гадән мисли 6) нәгузе билләһи мин газа әл-кабри 7) мөтәваффа Әхмәдшакир бине 8) Әхмәдзакир Аллаһ рәхмәт әйләсен 9) 1909 йыл 6 үктәбердә 45 дә Үлчәмнәре: 93 х 31 х 12 №I-11* Фәризә Гобәйдулла кызына куелган таш. 1873 ел. Алгы ягында (уйма язулы):
2) Фәризә бинте Гобәйдулла 3) тәваффат фи сәнәти 1290 4) фи зөлкагъдәт йауме 14 фи далү Үлчәмнәре: 76 х 33 х 9 * Таш сынган. ** Милади ел хисабы буенча 1873 елның 22 декабренә туры килә. № I-12 Фатих Мөхәммәдзакир улына куелган таш. 1914 ел. Алгы ягында (уйма язулы):
2) сираһ вә җәгалә Аллаһы 3) мисваһ Фатих бине Мөхәммәд- 4) -закир 1914 сәнә Үлчәмнәре: 43 х 30 х 7 № I-13 Миңлевафа Габделвәли кызына (Габделкаюм җәмәгатенә) куелган таш. 1889 ел. Алгы ягында (уйма язулы):
2) 15 агустда вафат 3) булды Габделкаюм 4) җәмәгате Миңлевафа 5) бинте Габделвәли Үлчәмнәре: 40 х 30 х 9 № I-14* Әхмәтсадыйк хаҗи Габденнасыйр улына куелган таш. 1893 ел. Алгы ягында (күпертмә язулы):
2) тарихе румийә 1893 3) 27 априлдә даре 4) би-карардан интикаль 5) вә бу кабердә рәхмәте Хакга 6) иттисаль итде Әхмәдсадыйк Арткы ягында (күпертмә язулы):
2) бине Габденнасыйр 3) 63 йәшендә Ходай 4) Тәгалә кабрен раузәт 5) мин рийазил-җәннәт 6) әйләп дидар илә Уң ягында (уйма язулы):
2) кыйлсын 3) тарихе һиҗрилә 1311 4) маһе мөхәррәмдә 5) би каләми Габделбарый 6) әл-Баруди Сул ягында (уйма язулы):
2) тиз күчәр бу җан кошы 3) бер көн мәкасдән очар 4) көлли форсаты фәүт әйләмә Үлчәмнәре: 140 х 36 х 22 * Бу ташның фоторәсеме беренче мәртәбә «Казан утлары» журналындагы (2003. — № 9) мәкаләбез белән бергә (166 биттә) басылды. Бу ташны уйган оста — Казанның Пороховой бистәсендә имам һәм мәзин булган Габделбарый Мөэминев-Баруди турында язганда галим М. Әхмәтҗанов та шушы (югарыда тасвирланган) ташка бәйле без биргән мәгълүматларны кулланды һәм без төшергән фотосын «Фән һәм тел» журналының 2006 елгы 4 нче санында (19—21 битләр) бастырды. № I-15* Ильяс Аит улына куелган таш. Алгы ягында (күпертмә язулы):
2) вәл-әгъза мөтәваффа 3) мәрхүм 4) Илйас 5) бине Аит 6) ...7 уйма язулы: 7) Аллаһ рәхмәт әйләсен Үлчәмнәре: 78 х 23 х 14 * Бу таш XIX гасырда куелган. № I-16* Акманай Итәш улына куелган таш. 1679 ел. Алгы ягында (күпертмә язулы):
2) -гать фә-әҗгальһа тагать садака калә ән-нәби галәйһис-сәлам әд-дөнйа сиҗнүн мөэмин 3) вә җәннәт әл-кяфир калә әл-нәби галәйһис-сәлам әд-дөнйа җифәт вә талябиһа киляб 4) тарих мең дә туксанда** дирләр ирде Акманай Итәш*** угылы үз 5) бактында бу билкене куйды догадин [өмид] өчен ирән[ләре] Үлчәмнәре: 99 х 49 х 16 * Бу ташның фоторәсеме беренче мәртәбә «Гасырлар авазы» (2002. — № 3/4) журналының 71 битендә дөнья күрде. Әлеге ташның рәвеше ул чордагы бүтән ташлардан иң өске өлешендәге өстәмә «түбәчеге» белән аерылып тора. ** Һиҗри 1090 ел милади буенча 1679 елга туры килә. *** 1678 елгы халык исәбен алу документында Әгерҗедә Акманай исемле бер кеше теркәлгән. Ләкин аның әтисе Айтуды дип күрсәтелгән. Безнең фаразыбызча, шул Айтуды исеме халык сөйләмендә Айтәш — Әйтәш — Итәш рәвешендә кыскартылып йөртелгәндер. № I-17 ... Габделв... улына куелган таш. 1849 ел. Алгы ягында (күпертмә язулы):
2) лә иләһә иллә Аллаһы Мөхәммәд рәсүлуллаһ 3)... 4) мәрхүм Габделв... 5) угылы дарел-фәнадан дарел-бәкайә 6) рихләт әйләде ... 7) [18]49 ... 8)... Арткы ягында:
түгәрәк рәвештә: 1) йа вакыйфән 2) би кабри — мөтәфәккирән би әмри — күнтү гадән мисликә тәсайир — әнтә гадән мисли Үлчәмнәре: 82 х 41 х 11 Әгерҗе өчен шулай ук «Кушымта» бүлеген карагыз. Әгерҗе төбәгенең ташъязма истәлекләре - Эчтәлек
|
