Тәхризнамә (Батыршаның халыкка өндәмәсе)

Әт-тәвәккәл галә вәлиэ вәс-салават галән-нәбиуллаһ вә әсхабел мөҗаһидин фи сәбиләм - мөтәсәллалә мөрәвә әглаг ләдинә.

Вә бәгъд, Габедуллаһ Мәгъзетдин тәзкирән вә тәхризән әйтәдер: «Әй рус вилаятендә торгучы ислам әһелләре! Вә, әй кяфер вә залим русның хур вә җәфасындин вә мәкер вә хәйләсендин бичара вә битакать улып рузгяр кичерүче иман әһелләре! Белеңезләр вә әгяһ улыңлар: кяфер рус тарафындан бонча фетнә вә бәләләр, вә бонча хәсрәт вә нәдамәтләр илә мөбтәла вә грифтар улмакымыз - кәнделәремездин. Исламда мәгъруф вә мәшруг эшләрне тәрек итеп, батыйл вә фасикъ вә фәсад үзәренә әкряһән дәвамәт кылмакымыз шомлыгыннандыр. Ата вә бабаларымыз вә әхване диннәремез заман сәләфдә гадәт ителгән кавагыйд исламияне вә сөннәт нәбувияне тәрек итеп, биз зарурәт, кяфер вә залим руска баш куеп, кәнделәремез бер-беремезне мәкер вә хәйлә илә, вә җәң вә мохарәбә илә кяфер руска итагать кылдырып, ягъни багындырып, көффарның-кулын күтәреп, ул көффарның динен куатләндермәккә сәбәпче улып, ислам динене вә ислам әһелене хур вә загыйфь тотмакымызның гыйвазыдыр. Нитәккем, сәлимет табигъ вөҗүд, каләндаре мәхфи мөселманнар, барчасы - бер күңелле булып, вә мәҗүси әһеләрене вә ислам әһелен, мәдәд вә куәт өчен, яхшы нәсихәтләр илә бер күңелле итеп, һәрбер хавадис заманда, ягъни кяфер вә залим рус мөселманнар илән гаһедләшкән гаһдене бозып, мөселманлара бер нәвыг фетнә вә җәфа ирештермәк касдын кылган вакытта, ул, барча Болгари²мөселманнар, мөшәварә вә иттифак итеп, Хак Җөллә вә Галә хәзрәтеңдән истиганәт теләп, вә аңа тәвәккәл вә игътимад кылып, пәйгамбәремез Мөхәммәдне шәфигь килтереп, хәрб кораллары илә ярагланып, газыйлык атларына менеп, ул мордар кяферләрнең өслренә сикереп, анларны дәфыг кылалар ирделәр. Вә һәм күп кяферләрне кылыч вә сөңгедән кичереп җаннарыны җәһәннәмгә йибәрәләр ирделәр. Вә күп кяферләрне рус вә чирмеш, таулы вә анлардин гайреләрне дә кәшеф вә тәхрыйз кылып, ислам диненә китерәләр ирделәр. Мәхфи түгелдер: бу заманда һәм ул таифәләрдән ислам динендә торгучылар бардыр. Бәс, ул сәләфләремез, бу рәсемлә, гакагыйд кәмалә вә белге илә дөньядан рихләт итеп Аллаштың рәхмәтенә кушылдылар. Вә табигьлардан зикре җәмил вә дога хәер илә мәзекүр улдылар. Бәйге зиһи өлфәт, зиһи дәүләт, зиһи гыйш вә зиһи гыйшрәт илә тәрелек итеп аңлар җиһандай калдылар. Рихләт вә һәм мәхфи дәгелдер.

Безем ошбу хаятемездә, ягъни кяфер рус Ырымбург кальгасының³ гыймарәтенә касд кылган замандан ошбу замана диген, мөселман атанган таифәләрнең бәгъзеләре кяфер рус илә бер күңелле булып вә кяфернең гаскәрләрене үзләренең өстләрендә әкряһ, - пак динле ислами халаекларны, ягъни кяфер руска итагать кылмаюб, борынгы ата вә бабаларымызның яхшы кагыйдәсе илә йорт итмәккә һиммәт иткән мөселманнарны чабып, малларыны алып, угыл-кызларыны бәндә вә әсир кылып кяферә саттылар вә һәм бәхшиш кылдылар. Күп мөселманнарны хур вә заигь кылдылар. Мәгълүмдер кем, бу хәлдә һәм ул, әүвәлдә русилык булганнарның бәгъзеләре, үзләренең батыйль игътикадлары мөҗибенчә, ул мәзкүр ислами башкортларның угыл-кызларыны, колымыз вә кәнизәкемез дип эш биреп, кызларыны гакъд никяһ кылмаенча көчләп түшәкләренә алалар. Вә үзләрене мөселман санайлар. Хәлбүкем, анлар - кяферләрдер вә мортәдләрдер, аның өчен кем: дәлил катгый илә сабит харәмне халәл игътикад санадылар. Вә һәм, бу заманда, бәгъзе мөнафикълар, ягъни старшина аталганнарның бәгъзеләре, батыйп игътикадлары үзәренә сябит улып, кяфер руска аркаларыны таянып, мөселманларда киңәш иткүдәй хәварисдә, анлар да киңәш итмәюб.

Бәлки киңәш итмәмәк кенә түгел, ул мөселманлара да тәкать вә мәҗаль һәм бирмәюб, ул кяфернең салымнарыны вә җәфаларыны кабул итеп мөселманнар үзәренә йөклиләр. Мәхфи дегелдер кем, кәфер рус, мөселманлар үзәренә, бәгьзеләренә сиксәнешәр⁴, вә, бәгъзеләренә - егерме бишәр тиен салым салган вакытта, ул старшина атантан мөнафикълар нәчә һиммәт иясе мөселманнарны, ягъни ислам әһеленә мәсләхәт вә мәнфәгать булгудай вәҗеһчө мөсарәт итеп кяфергә җавап бирмәккә касд иткән кемсәнәләрне, җәбран вә каһрән тотып кяфер руска биреп, анларны хур вә заигъ кылдылар.

Бәс, ни хәер вә ни бәрәкәт хасыйл улыр шул кавемнәргә кем, үз араларында бер күңелле булмаеп, бере беренең һәлакәтенә сәбәпче улалар? Вә ни истирәхәт вә ни фәрәгать хасыйл улыр шул кавемнәргә кем, кяфер риялы вә кяфер игьтикадлы мөнафикъларны - баш вә старшина итеп? Ислам шәригатене вә хөкем иясе галимнәрене куеп, ул мөнәфикъ надан старшиналарның алнына барып, анлардан хөкем әстәрләр? Ул мөнафикъларның батыйл хөкемнәрене хак санап, харам мал йиерләр. Яки кешенең хәләл хакыны бирмәс булырлар.

Әгадәнә Аллаһ гани дәлк фил җөмлә, гарз мәдәдкәре ошбудыр.

Әй мөэминнәр! Вә әй мәүхидләр! Югарыда яд кылынган әгъмәл сиәгъә вә әфгаль фахишәдән, ягъни - кяфер урыс илә бер күңелле улып, мөселманнардан, чабып, каннарыны түгеп малларыны алып, үзләрене бәндә вә әсир итмәктән. Вә һәм ул кяфер руска башларыңыз вә малларыңыз илә төрле нәвыг хезмәтләр итеп: - чирү итмәктик, лапатник³ эшен эшләп кяфернең кальгаларын мәгъмүр вә мәхкәм итмәктик, анларны илдән илгә вә кальгадан кальгага олаулар илә йөртмәктик, ясак вә фураж салымнары бирмәктик. Вә һәм ата вә бабаларыңыз кадимге замандан биләй торган йирләреңезне вә суларыңызны, ул кяфергә ирек куеп, кальгалар вә крепостльлар вә завутлар төзетеп, вә бондан гайре һәм күп нәвыг хезмәтләр илә кяфер кулын күтәреп вә аңа ярдәмче булып, ислам җәмәгатьләренә би хәд вә би ниһая хурлык вә җәфалар ирештермәктән. Вә ислам диненә көндән көн загъф вә фотур ирештермәктән кайтыңызлар! Тәүбә вә истигъфар итеңезләр!

Өмиддеркем, Хак Җәллә вә Галә лотф вә кәрәме илә, ислам әһеленә мәшарәтле вә дин ислманы әгъла кылмакка һиммәтле кемсәләре безләрә рәис вә имам итеп, ул кяфер, риялы мөнафикъ старшиналарны арамыздан мәхв идеп, безләрә хәер вә бәрәкәт вә багайрәт вә куәт рузый әйләя. Вә көндән көн ислам динене куәтләндерә. Амин, мөҗибеддагыйн.

Вә нә кем Аллап Җөлл зикре кәламендә боермышдыр Һуд галәйһиссәламнең лисаны үзәренә: «Вә я кавем әстагьфируллаһ оаббекем сөммем тәүбуа лә иллә ирсал әл-исмаг галәһкүм мәдарарә вә йеддәкүм куәтә әл ли куәтәм». (XI сүрә 54 аят) Ягъни, әй бәнем кавемем! Мәгъфирәт таләб итеңезләр! Аннан соң, тәүбә итеңезләр! Аның сары, йибәрер күктән сезнең игенеңез үзәренә күп ягъмур Нәтәкки, арттырыр сезлә куәтне сезнең куәтегез берлә. Вә мәүзуг санида, Нух галәйхиссәламнең лисане үзрә боермыштыр. (21 сүрә, 9-11 аятлар).

Бәс, аяти кәримендән мәгълүм улды кем: истигъфар вә тәүбә таибләрен нигъмәт вә ауларының чуклыгына вә анлара носрәт вә куәт зиядә кылынмагына сәбәптер. Вә белеңләр: һәр гөнаһның тәүбәсе ул гөнаһны эшләдекеңә пәришан улып, халән эшләмәкене тәрек итеп, киләчәктә тәрекне газимәт итмәктер.

Бәс, әй мөэминнәр, әй мәүхидләр! Юкарыда зикер кылынан фисыкъ вә фәсад вә көфер зәлаләт вә, эшләдекемездән, безләрә бу тарик илә тәүбә вә истигъфар итмәк кирәктер кем, үткән заманда кяфер руска итагать вә инкыяд кылып, ислам әһеленә вә ислам диненә ни зарарлар вә ни фетнәләр ирештергән ирдек. Шул эшләремездә пәришан вә мөтәссыйф улын. Хак Җәлла вә Галә хәзрәтендән гафу вә мәгъфирәт теләек! Вә, бу хәлемездә һәм ул кяфергә итагать вә инкыяд кылмаек! Вә киләчәк заманда һәм ул кяфергә итагать вә инкыяд кылмаек! Вә киләчәк заманда һәм ул кяфергә итагать вә инкыяд кылмамакны газыймәт итәек! Ислам әһеленә вә ислам диненә зарар вә фетур ирештермәгәндәй тарикъне газимәт кылаек. Нәтәк кем, үткән елларда башларымыз вә малларымыз илә, вә йирләремез вә йортларымыз илә ул кяфергә төрле нәвегъ хезмәтләр итеп, күп-күп рәнҗүләр вә михнәтләр, күп гамь вә газәлар чиккән ирдек. Шуның тик, ошбу хинемездә дин ислам хакында вә әһле ислам хезмәтендә җанларымызны вә башларымызны, вә малларымызны вә милекләремезне фида вә нисяр кылаек! Дин ислам хакында һәр ни рәнҗү вә газә безләргә ирешсә, һәр берсенә, көлл көлләгу, җаена кичерелеп, аның гыйвазына кыямәт көнеңдә дәрәҗәләр бирелер. Инша Аллаһ Тәгалә.

Бәс, әй дөрес игътикадлы /пакъ динле мөэминнәр!/ Катланыңызлар! /Катланыңызлар! /Газыйлык атларыңызны/ һәм коралларыңызны / яракланыңызлар!⁶ Ук, кылыч, сөңге, - вә һәр никем кирәкледер, хәлеңез әндәзасенчә, хәзерләнеңезләр! Аллаһ Тәгаләнең әмеренә итагать вә имтисал итеп, вә Аллаһдан истиганәт теләп вә Аңа тәвәккәл вә игьтимад идеп вә пәйгамбәремез Мөхәммәдне, салл. г-м., шәфигъ китереп, ул кяфер урысны басаек! Вә анларны йиремездән дәфегъ идәек, чыгараек! Ил-йортларымызда мәсҗедләр вә мәдрәсәләр бина кылаек!⁷ Һәм динемезне - ислам динене куәтләндермәккә һиммәт кьглаек! Вә кайсы мескеннәрдер кем, Казан губерналы Казан өязле вә Сембер вә Зөя өязле кешеләрдән 5000 микъдар кеше, яки артыграк, кяфер русның җәбер вә каһрендән мәкһүр вә битакать улып, ул кяфер рус динене изһар кылдылар. Шунларның бәгъзеләре мөтәъмән калеб вә балә иман улып, ягъни күңелләрене иман илә мәхкәм тотып, монтазыйр улып торалар: ни заман ислам әһелләре кяфер үзәренә кул күтәрерләр икән, тип; рогъяи ислам хакында баш вә җан фида кылыр ирдек, тип. Шундаг хәлне хур вә зар булып торгучы мескеннәрнең әхласы улмакка һиммәт идәек!

Әй мөэминнәр! Әй дин [игътый] кадендә уланнар! Рәва дегелдер безләрә һичбер мөселманымызны, ялгыз ташлап, кяфердән хур иттермәк! Әй мөселманнар! Фәһем кылыңызлар шуны кем: кяферне - ирек куеп, мөселманнарымызны ялгыз, ярдәмчесез ташламакдан ни микъдар кеше хур, заигъ улдылар! Имде ул көффардан, көн элгәре, яхшылыкмы көтәсез?! Динемезнең сәрвәре пәйгамбәремез Мөхәммәдие, с. г-м, дошман тоткан кяфер, ахыр, безгәме дуслык кылыр? Шәһремез мәгъмур Болгарны хараб кылып, мөселманнарны тәүкыйф кылган - көффар! Вә мәсҗедләремезне хараб кылган, үзенең батыйл динен әкряһ кылган кяфер, ахыр, авылларымызнымы мәгъмур вә бөньяд куяр?! Вә, ахыр, - мәсҗедләремезнең мәгъмүриятенә вә дин исламның тәкавыятенәме сәбәпче улыр?! Вә дәхи, (әй) мөэминнәр, вә әй мәүхидләр! Әгяһ улыңңызлар! Ул кяфер русы, төрлек хәйлә вә ал белә, вә күп-күп мал белә⁸ кыргыз-казакны алдап, анлардан Әбелхәер ханның углыны берничә хәдимәләре илә васика алды, ягъни аманәт алды, Ырымбурх кальгасына. Бондан максуды улдыр кем, анларны бәлкөлле үзенә табигъ итеп көндән-көн аңларның арасында аралашып, йирләренә кальгалар вә крепостьлар төзеп, анларны мәкһур вә мәгълүб кылмак теләйдер. Нитәккем, Өфе өязе халкына бондаг эш кылды. Вә һәм, кайсыдыр кем якынрак ислам шәһәрләр, Ташкәнт вә Бохаратик, анлары һәм хараб кылып, мөселманнарны мазлүм вә тәфрик кылмак теләйдер. Нитәк шәһремез мәгърур Болгара бу рәсемлә эш кьшган ирде. Вә, кайсыдыркем Ырынбур(а) тәбигь улан мөселманнар, шунларны күп салымнар вә күп эшләр белә ябыктырып зәбүн вә бичара кылып, анларны үзенең батыйл диненә киермәк теләйдер. Нитәккем, Казанга табигъ уланларга бу рәсемлә эш кылды, һәнүз кыладыр. Ул кяфер урысның максады улдыркем, әгәр хәле йитешсә ирде, бер заманның эчендә үк, рус вәлиятендә торгучы мөселманнарның өстенә тәкать тотмагыдай агыр салымлар салып анларны гаҗиз итеп, үзенең батыйл диненә җәбран вә каһрән киерер ирде. Бәлки бер көн эчендә үк. Ләкин ул кяфернең көче йитмәйдер, бер юлы ук, тизлек берлә андаг кылырга. Аның өчен кем, хәвеф тотадыр ул кяфер шунданкем, Өфе өязенең дурт юл халкы мөселманнар, бөрегеп, вә һәм кыргыз, казагы илә хәбәрләшеп, вә һәм берегеп ислам кылычын күтәреп, рус йортының хараблыкка касд итәрләр дип. Вә һәм тарафтагы ислам шәһәрләрендән ләшкәр вә мәдәт теләрләр дип. Нитәккем, вә узган елда⁹ ул кяфергә шул хәвеф төште. Ягъни дүрт юл халкы мөселманнарының пинһан вә яшерен үз араларында кяфер русның өстенә атланып чапмакка киңәш итмәкләрене вә һәм кыргыз казагы илә хәбәрләшеп берекмәккә киңәш итәчәклекләрене ул кяфер урыс аңлады, югарыда мәзкүр мөнафикъ бәгъзе старшиналарның бәгъзеләренең аңлатуы буенча. Ләкин, аңласа да, ул кяфер гайрәт итә алмады, гайрәт берлә ул эшне туктатмак мөмкин улмадыгы өчен. Бәс, нәчар улып ул кяфер, үзенең борынгы кагыйдәсенчә, хәйлә вә ал белә туктатмакка катланды. Күңелләре сәламәт улмаян гафел кемсәләр инангудай вә алдангудай. Вә җәберлә. Ягъни, ал: кяфер рус башкортларның вә мишәрләрнең ясакларыны ташлатты¹⁰. Вә бәгъзе комачларның бушлинасы, вә һәм Идел кичүе хаклары ташлатылды. Вә һәм заставларны алдырды. Өфе өязендә генә дегел, Өфе өязенә якын өязләрдә(дә) ушандаг кылды. Та кем инансыннар Өфе өязенең дүрт юл халаеклары. Вә һәм әйтсеннәр: «Падишаһның бу хәлдә мәрхәмәте күп булды- Инде, хәбәр кылаек, кузгалышмаек», - дип. Әмма күп бәлидләр, ягъни кыска фәһемле гафел кемсәләр кяфернең бу хәйләсенә алданалар (гарәпчә аят). Әмма зәкиел - фәһем вә сәлимел - гакыл улган кемсәнәләр алданмайлар. Бәлки, кяфернең, бу рәсемлә, күп хәйлә вә ал кылмакы сәбәңле, гаять гарләнеп, ачыгларындан вә гыйззәтләреңдән (гыйнадларындан?), ул кяфернең итенә ачыгып, канына сусыйлар. Аның өчен кем: ул кяфер әгәрчә, бу яд кыйлынган рәвешчә, хәвефкә төшсә дә, үзенең сүзене вә ирәдәсене йиренә китерер. Рахмани хәзинәдән алына торган тозларны, ягъни татлардан вә күлләрдән алына торган тозларны алмактан мәныг кылып, руси хәзинәдән алмакка көчләде. Вә һәм кадим замандан биләй торган йирләремезнең бер, горефчә түләнә торган ясакларыны ташлатты, көчлек берлә, һич тә ирек бирмәй. Әмма барчаларымызның телемездән язу алды, бу эшнең хилафынча, җәбрән. Ягъни: тозны руси хәзинәдән аласы булдык. Вә йир ясакларымызны ташладык үз ихтиярымыз вә рыйзалыгымыз берлә. Вә һәм кулларымызны куйдык, вә тамагалармымызны салдык, диеп. Бәс, бу эшнең кәсниясендән(?) мәгълүм булды кем, рахмани хәзинәдән - таглардан вә күлләрдән төз алмак вә һәм йирләремезне вә суларымызны әүвәлге кагыйдәмезчә биләмәк кулымыздан китте, Бондан соң йиремезгә вә суымызга ябышырга вә тотынырга дәлилемез вә җавабымыз калмады.

Вә дәхи әгяһ уласыз кем, кяфер рус теләйдер ләшкәр йибәрергә безләрне, рус илә бергә, кыргыз казагының өстенә, анларны чабарга, ясак бирмәгән вә бәлкөлле багынмаганлыклары өчен. Вә бондан максуды улдыр кем, анларны бәлкөлле багындырып, безләрне уртада калдырып, көндән көн, безләргә кямәллек берлә фәтнә вә җәфа ирештермәккә. Ягъни ул казак таифәсе илә илләрне орыштырып, каннарарымызны түгештереп, көн элгәредә ул таифә илә безем арамыздан солыхлыкны вә татулыкны китәрмәктер. Вә арамызга фетнәләр борагып, ул таифә илә бер-беремезгә ышанычымызны вә игътимадымызны калдырмамактыр.

Әмма ул кяфер рус бу эшне тизлек берлә эшләр ирде. Ләкин хәвеф тотадыр. Шундан кем: әгәр ислам әһелләре орыш кораллары илә ярагланып атлансалар, хәбәрләшеп-берегеп рус өстенә касд итәрләр, тип. Бәс, шул сәбәпле ул кяфер мөтәрәддед вә мөтәффиккер улып, ихтимал вә истидраг үзәренә мөдәвәмәт кыладыр.

Бәс, әй мөэминнәр! Вә әй мәүхидләр! Вә әй, егетләр! Вә әй кариләр! Вә әй атлылар! Вә әй йәягләр! Ярагланыңызлар! Чыгыңызлар! Җиһад кылыңызлар! Малларыңыз вә тәнләреңез илә вә итагать вә имтисад итеңезләр Аллаһның әмеренә, нәтәк кем боермыштыр кәламендә:

«Инфиру хыйлфәфү васикалә вә жәһдү вә мувәликум__вә әнфасикум фи сәбили Аллаһи дәликүм вә хәйрел ләкүм ин көнтүм тәгьләмун» (9 нчы сүрә 41 аят). Мәгънәсе югарыда тәкрир вә тәхрир кылынды.

Вә дәхи, әй мөэминнәр! Курыкмаңызлар вә хәвеф тотмаңызлар ул көффардан! Тәвәккәл кылыңызлар Аллаһга: әгәр Аллаһ безләргә носрәт бирсә, һичбер кавемең үзәремезгә галиб улмаз! Нәтәккем Аллаһ Җәлл зикрә кәлемендә боермыштыр.

«Фәта газимәт фәтакум галя Аллаһ инн Аллаһ ... әт-тәгълимун». Мәгънәсе будыр кем: качан бер эше касд кылсаң, мөшәвәрә кылмакдан соң, бәс, тәвәккәл бул Ходайга. Ба дөрестә дә Ходай дус тотыр тәвәккәл кылгучыларны. Вә дәхи боермыштыр:

«Дәлләди янсурукем мим бәгъдиһи вә галәя Иллаһи фәлья_-тәвәкәллим мөэминун. Ин янсурукем Аллаһ фәлә галибә ләкүм_вә якдулүкем фәмән». Мәгънәсе: будыр кем: Әгәр носрәт бирсә сезләргә Аллаһ, бәс галиб улгучы юктыр сезнең үзәреңездә. Вә, әгәр тәрек кылса сезләрне Аллаһ, бәс, кемнәр ки носрәт бирер сезгә Аллаһның тәркеннән соң? Бәс, андаг исә, Аллаһга тәвәккәл кылгай мөэминнәр. Вә дәхи, әй мөэминнәр! Хәвеф тотмаңызлар кем: безем ислам әһеле аз кавемдер. Кяфер рус - күп кавемдер, анлара мөкавәмәт кыйла алмазмыз тип. Аның өчен кем, Аллаһның каләмендә боермыштыр (9 сүрә 25 аят). Мәгънәсе будыр: ул вакыт кем, гоҗебкә салды сезләрне ләшкәрнең күплеге Бәс, дәфег кылмады сезләрдән ул ләшкәрнең күплеге һич нәрсәне. Көффарның җөмләсеннән таки зур улды сезнең үзләреңезә йир киңлеге берлә, Андан соң арка бордыңыз дошман үзәренә качкан хәлеңездә. (8 сүрә, 66 аят). Вә дәхи боермыштыр кем (2 сүрә, 250 аят). Ягъни Әгәр булса сезләрдән 20 сабыр кылгучылар мәгърәкә коталдә, ягъни сугыш йирендә, галиб улыр 200 тән үзәренә мөшрикләрдән, Бу йирдә шарт әмер мәгънәсендәдер. Ягъни, сезләрнең берәгүеңез дошманның ун тәне мокабәләсендә сабыр кылгай, качмагай. Вә дәхи, мөһтәр хафекин пәйгамбәремез Мөхәммәд, г.-м боермыштыр: (хадис) Ягъни: мәглүб улмаз ун ике мең кеше, азлыктан, качан булса анларның сүзе вә итагате бер.

Бәс, безләрә лаземдер кем, ул кяфер рус илә мөҗәһадә вә мөкатәлә кыламыз. Аның гаскәре күплегендән хәвеф тотып җәһедне тәрек кылмаймыз. Аның өчен кем, безләрнең годадемез унике меңгә генә түгел, ничә-ничә йөз меңдәргә йитешер, инша Аллаһ тәгалә. Аның өчен кем: бән-фәкыйр. Мәгьзетдин Ырымбурх губернасындагы әснаф халаекъ вә андагы кабаилнең, ягъни башкортларның вә мишәрләрнең вә гайреләрнең хасиләре берлә, ягъни яхшылары берлә хәбәрләшеп серләр вә хәлләр аңлашдык кем, барчалары бер сүзле вә бер күңеллеләрдер. «Ислам дине хакына башларымыз фида улсын! Бер, чебентик җанымызны аямамыз» тип, интизарда торалар. Мәгәр мишәр таифәсендән беранча мөнафикълар кяфер риялы вә кяфер игътикадлы улып, мөселманлара хур вә җәфа ирешдермәк касдыңда торалар. Вә ләкин ул мишәрләрнең халис мөселманнары әйтәләр: әүвәл ул монафикъларны мөҗәһадә вә мөкатәлә кылырмыз, аның өчен кем, - арамыздагы фетнәдер, дәю. Әмма ул мөселманнарның серләре вә игтикадлары динемезгә вә шәригатемезгә муафикъдыр. (9 сүрә, 74 аят)

Вә дәхи беләсез ки, кыргыз казагы һәм безем илә бер сүздә вә киңәштәдер. Вә әтрафдагы ислам шәһәрләреннән кяфер руска, бу тарихда, куркулар вә хәвефләр бардыр, Өмиддер кем, ислам әһеле носрәтләнә вә ислам дине куәтләнә. Инша Аллаһ тәгалә.

Әссәламе галәйким, ислам әһелләре! Беләсез вә әгяһ уласыз ки, без Габидулла Мәгьзетдин дүрт юл халкы мөселманнары, хәлләрене вә серләрене югарыда мәзкүр вәҗеһчә тикшереп вә аңлап, шул мәзкүр мөселмандан беранча һиммәт иясе галимнәр вә тигез халаеклар киңәшеп, иттифак итеп вәгъдә куйдык кем: ошбу елда, 1755 сәнә гаед фитырдан соң, маһе шәүвальнең дүртенче көнендә «вә җәһдүә бамуалләкем вә нәфсикем фи сәбил Аллаһ» әмеренә итагать вә имтисал итеп, җәң кораллары илә ярагланып кяфер урысны чабарга носрат Аллаһ бә хөрмәте хәбибә саллаллаһем. Вә һәм тарафларга язулар вә хәбәрләр дә йибәрдек.

Бу яд кылынган вәгъдәле көндә, хәзерләнеп, атланырга! Бәс, ислам динендә улан барча олугларга вә кечекләргә лаземдер кем, бу мәзкүр иттифакланган вәгъдәгә хилаф итмәгәйләр. Бәлки бер көн вә бер сәгать тә ул вәгъдәдән кичекмәйләр. Аның өчен кем: вәгьдәгә хилаф итмәк вә кичекмәк мөселманнарның Аллаһ ләгьнә вә хараблыгына сәбәптер. Вә кяфернең куәтләнмәгенә вә кулы күтәрелмәгенә сәбәптер.

Бәс, әй мөэминнәр! Җәһед итеңезләр, җиһад итеңезләр! Мөселманнарның бу кадәр серләшеп-киңәшеп иттифак итеп вәгъдә куешмакыны ганимәт вә дәүләт белеңләр! Ничә еллардан бирү берегә алмаган вә серләшә алмаган мөселманнар берегештеләр. Бу дәүләтне вә бу ганимәтне заигъ итмәңезләр, вә кулын китәрмәгезләр! Та икенче мәртәбә киңәшеп гаһедләр кылганчы әлләни фетнәләр пәйда булыр.

Әмма югарыда мәзкүр вәгъдәмез - гаед фитырындин соң маһ шәүвальнең дүртенче көнедер. Әгәр шул вәгъдә йитмәсдин борын кяфер рус арамыздагы хәлләрне¹¹ аңлап бер-бер төрле усаллык вә фетнә чыгарса, арамызга полклар йибәрмәктик вә андан гайре һәр ни төрле фетнә булса, һичбер мөселманымызны ташлай бирмәек. Вә һәм ул мәзкүр вәгъдәмезне көтмәенчә, шул хәлдә үк атланаек. Хак Җөлле вә Галәгә тәвәккәл итеп, җиһад эшене ибтида итәек. Инша Аллаһ тәгалә носрәтләндерәдер.

Бу мөбарәк намә йибәрелде Себер юлында торучы мөселманнарга. Та кем, бу язуны тикшереп, вәгъдәләнгән эшкә хәзер булгайлар вә гафил улмагайлар дип. Бу язу һәр кемнең кулына төшсә, илдән илгә, һич тә йөбанмаенча, йөрткәйләр. Та кем, мөселманнар, аңламыйча, гафиллек берлә тормагайлар. Вә һәм бу язуны вә бу серләрне кяфер игътикадлы мөнафикълардан пинһан кылгайлар. Ләгаль Аллаһ, барча мөселманнарны саклая вә морадларына ирештерә. Вә хуааэл могыйн фи Аллаһ хәйр вә хуә Рәхимер-Рөхман.

Бу көндә халифә руи зәминдән куәтле гаскәрләр килеп җиткәндер Хаҗитархан өстенә. Кяфер рус илә мөҗәһадә вә мөкатәлә кылмак өчен. Вә, һәнүз, дәхи килә торадыр, дәю аңланыладыр вә ишетеләдер.

1168 сәнә (һиҗри) - 1755 ел.

Ч.4, 367-374

² Болгари мөселманнар - «Гарызнамәсендә» дә Батырша, берникадәр идеаллаштырып кабат-кабат Болгар исемен телгә ала. Соңыннан Мулла Морадтан Вәисевләргө кадәр бик күпләр бу башлангычны күтәреп алып, бу хәрәкәт, бүген, идеалсыз, кыйбласыз «Болгари»лык һәм болгарчылык шау-шуын мәйданга китерәләр. Батыршада «Болгардагы» мөселманнардагы дин ирке урыс дәүләтенең көчләп чукындыруларына каршы куела.

³ Урыс Оренбург кальгасен салганнан алып - сүз сөрешеннән, беренче «Оренбург» - Орск шәһәре күз алдында тотылу аңлашыла. Царизм хәрби ныгытмалары халык арасына яңа таркаулык кертүенә, моның халык язмышына тискәре тәэсиренә игътибар каратыла.

⁴ Мөселманнарның кайсына сиксәнешәр (80 тиен) башкортларга - (25 тиен) Башкортстан мишәрләренә хезмәткә тартылуларына өстәмә, җан салымы кертелү күз алдында тотыла.

⁵ Лапатник - Лопаты - көрәк (казучы) сүзеннән алынганмы, лапти -чабатаданмы, аныклыйсы бар.

⁶Бу юлларда Батыршаның халыкка шул мөрәҗәгатен көчәйтү өчен, үлчәмле, рифмалы сөйләмгә, сәҗыгка, шигырьгә мөрәҗәгать иткәне аңлашыла.

⁷ Мәчетләр һәм мәдрәсәләр бина кылаек - Халык Батыршаның бу программасын күтәреп алып, XVIII йөздә үк зур эзлеклелек белән гамәлгә ашыруга ирешкән.

⁸ Мал илә кыргыз-казакларны алдап - газета укымаган, империя сәяси тормышыннан читтә торган хәлдә, Батырша царизмның Көнчыгыш сәясәтенең асылын, яшерен максатларын һәм адымнарын төгәллектә аңлаган, укучысы күз алдына да аны бастыра алган.

⁹ Узган елда - 1754 елда дүрт юл халкы.. яшерен җыелыш үткәреп, яу чабарга - кузгалышка катгый (соңгы) карар кабул иткәне аңлашыла.

¹⁰ 1754 ел җыеныннан соң кайбер пошлиналарны алудан туктау, Идел кичүләреннән хәрби сакларны, заставаларны алу кебек чараларны, Батыршадан башка, берәр тарихчының болай бу хәлләрнең мәгънәсен ачып игътибарга алу тарихта күзгә бәрелми.

¹¹...арабыздагы хәлләрне аңлап...... арабызга полклар йибәрсә... вәгъдәләшкән ае көнне кетмәенчә (күтәрелегез). Батыршаның һәр ихтималны истә тотуы. Шул рөхсәтне бөрҗаннарның урынсыз һәм фикерсез, плансыз (чынлыкта усал ният белән) файдалануы бар тырышлык-әзерлекләрне юкка чыгара һәм күтәрелү мөмкинлеген җуюга китерә.

Соңгы искәрмә: «Тәхризнамә»нең асыл тексты кулыбызда булмау сәбәпле, Г.Хөсәеневнең ул текстның башкортчага тәрҗемәсе кабат татарчалаштырып бирелде. «Тәрҗемәдән тәрҗемә» асыл текстнын, төп нөхсәнең һич шиксез, күпмедер мөһим нюансларын җуюга китерә. Оригинальны мәйданга кайтару бурычы һаман киләчәккә калдырыла.

Мәсгуд Гайнетдин, филология фәннәре докторы

“Батырша җитәкчелегендәге баш күтәрү һәм йөз татар җәмгыятендә иҗтимагый-мәдәни торыш” фәнни-гамәли конференция материаллары. Ш. Мәрҗәни исемендәге тарих институты. Казан-2007